Chińskie produkty otaczają nas z każdej strony – większość światowej elektroniki konsumenckiej, zwłaszcza małe AGD, wytwarzana jest w Kraju Środka. Według ostatnich raportów OTOMOTO wynika również, że i samochody stamtąd cieszą się coraz większym zainteresowaniem Polaków. Nasze zaufanie do maszyn i urządzeń wyprodukowanych w Chinach wciąż rośnie. Zarówno tych pod marką firm zachodnich, jak i lokalnych. Dlaczego? Czy dokonujemy wyborów powodowani tylko niższą ceną? A może po prostu zachwyca nas coraz lepsza jakość produktów i krótka droga od pomysłu do realizacji? Tak bardzo, że już nie przeszkadza nam świadomość, że wiele z nich bazuje na technologiach opracowanych gdzie indziej i nie zawsze przejętych w sposób zgodny z etyką biznesową.

Przez ostatnie 20 lat wiele się w Chinach zmieniło. Nacisk władz centralnych na rozwój nowych technologii oraz inwestycje w centra R&D zaowocowały znacznym przyspieszeniem międzynarodowej ekspansji chińskiej elektroniki, automatyzacji przemysłu i sztucznej inteligencji. Chińska Republika Ludowa stała się potęgą gospodarczą, w szczególny sposób łącząc centralne zarządzanie z kapitalistycznym podejściem do biznesu.

Tomasz Kowalski, inżynier, ekonomista i członek rady nadzorczej Grupy NKI, prezes Polana Bikes sp. z o. o.

Na ostatnim Forum Elektroniki Polskiej Jacka Małeckiego, z gościnnym wykładem wystąpił Tomasz Kowalski, inżynier, ekonomista i członek rady nadzorczej Grupy NKI (Ngai Kwong International Ltd. w Hongkongu). Opowiedział o Chinach z perspektywy Polaka, który od 18 lat tam pracuje i mieszka wraz z rodziną. Mówił o chińskiej kulturze oraz o metodach działania tamtejszych firm, podkreślając niezwykłą szybkość wdrażaniu nowych produktów. Wspomniał o ważnej w tym kraju edukacji i wychowywaniu dzieci w poczuciu wspólnoty i grupowego dążeniu do celu. Podkreślił, że logika niektórych działań, jakie wykonuje to państwo, jest mu bliska, chociaż – jak zaznaczył – z częścią z nich się nie zgadza.

Centralnie sterowany kapitalizm

Według Tomasza Kowalskiego, gospodarka Chin, pomijając kwestie polityczne, jest jak najbardziej rynkowa, z pewnymi tylko aspektami regulacyjnymi. Co ciekawe, władza komunistyczna, która ma pełną kontrolę nad tym rynkiem, w sposób bardzo efektywny korzysta z utrzymywanych nierówności społecznych, ponieważ to właśnie one pozwalają na wzrost gospodarczy i bogacenie się społeczeństwa.

– Chiny inwestują ogromne sumy w badania i rozwój w sektorze technologii i produkcji elektroniki – w 2023 roku przeznaczyły na ten cel 2,64% PKB. Firmy, które chcą pozyskać pieniądze na projekty, rozmawiają bezpośrednio z rządem centralnym w Pekinie i to on decyduje o ich przyznaniu. Nie pośredniczą w tym żadne agencje. Stopień motywacji do realizacji programów objętych opłatami jest więc znaczny. Badania muszą zakończyć się patentem lub komercjalizacją. W wyniku takich działań i szybkiego adoptowania automatyzacji do produkcji, Chiny w ciągu ostatnich trzech lat stały się liderem na rynku robotów przemysłowych. Podobnie jest w branży EMS. Z zarejestrowanych tam ponad 100 tysięcy kontraktowych producentów elektroniki. Na przykład, w 2012 roku w fabrykach Foxconnu, którego największa fabryka mieści się w Shenzhen, wyprodukowano około 40% całej światowej elektroniki. Ponadto, niemal 70% największych chińskich producentów elektroniki użytkowej ma swoje siedziby główne w Shenzhen oraz nieodległym Dongguan – powiedział podczas wykładu Tomasz Kowalski.

Największa czwórka producentów półprzewodników w Chinach – Semiconductor Manufacturing International Corp (SMIC), Will Semiconductor Co. Ltd., Maxscend Microelectronics Company Ltd oraz Sanan Optoelectronis Co. Ltd – powstała w ciągu ostatnich 24 lat. Stanowią one 25% wartości chińskiego rynku półprzewodników.

Duży biznes w Chinach robi się poprzez guanxi, czyli relacje

Szybkość i skalowalność produkcji w Chinach wynika z polityki guanxi, która polega na współpracy między przedsiębiorstwami. Jest w tym jednak coś więcej. Mianowicie jeśli jednej firmy EMS nie stać na produkcję dla danego klienta, to poleci mu inną firmę, która poradzi sobie z większym zamówieniem. Przekazując klienta ma gwarancję, że polecony zrewanżuje mu się tym samym. W Europie to rzadkie zjawisko, ponieważ dominuje obawa o stratę klienta na rzecz konkurencji. Polskie firmy próbują działać w ten sposób zawiązując klastry i stowarzyszenia, jak np. Klaster Technologii Kosmicznych, Semicon Supply Poland itp. Założenia są podobne, ale czy jesteśmy w stanie pomagać sobie w taki sposób bez poczucia straty, wierząc, że takie polecenie wróci w niedługim czasie?

– Podczas gdy w Europie cały proces – od koncepcji produktu po jego wdrożenie do produkcji masowej – zajmuje średnio 12-18 miesięcy, w Chinach ten sam proces można przeprowadzić w zaledwie 2-4 miesiące. Sam uczestniczyłem w wdrożeniu, które zakończyło się w ciągu 4 tygodni. Certyfikat CCC, wymagany na rynku chińskim, jest znacznie bardziej rygorystyczny niż europejski CE. Jednak jego uzyskanie może przebiegać szybciej – czasem wystarczy deklaracja producenta, że wszystkie wymagane testy zostaną przeprowadzone w późniejszym czasie (koniecznie jednak przed rozpoczęciem sprzedaży). Należy jednak pamiętać, że naruszenie zaufania w Chinach ma poważne konsekwencje – jeśli firma nie wywiąże się z obietnic, może zostać wykluczona z rynku – oznajmił Tomasz Kowalski.

Centra technologiczno-komercyjne i kultura shanzhai

Zadaniem nowych centrów technologicznych, których – według danych przedstawionych podczas wykładu – do końca 2025 roku ma powstać 40, jest nie tylko wymyślenie nowych technologii, ale również produkcja małych ilości na potrzeby komercyjne. Aby to osiągnąć władza wdrożyła szereg praktyk. Oprócz wspomnianego już finansowania badań R&D należy do nich również obniżenie stawek podatkowych dla przedsiębiorstw z branży zaawansowanych technologii. Firmy motywowane są też do fuzji i przejęć firm zagranicznych.

Innowacyjność chińskiej gospodarki od wielu lat napędza shanzhai, czyli kopiowanie dostępnych na świecie innowacyjnych rozwiązań. Rząd centralny, do którego należą wszystkie chińskie centra R&D, oficjalnie popiera takie działania i legalizuje produkty powstałe na podstawie skopiowanych technologii, w ramach programu „Made in China”.

Strategia Made in China 2025

Rząd centralny zidentyfikował sześć kluczowych technologii. Na pierwszym miejscu jest sztuczna inteligencja, potem 5G, przemysł lotniczy, półprzewodniki, pojazdy elektryczne i biotechnologia. Zalecił, by je tworzyć i rozwijać na terenie Chin, przez krajowych liderów w danej branży i potem zdobywać rynki zagraniczne. Jeśli okaże się, że ChRL nie posiada takich możliwości, wskazane jest przejęcie know-how od jednostek zewnętrznych. Strategia wzrostu przewiduje tworzenie zaawansowanych technologii i rozwój wysokiej klasy produktów we wszystkich kluczowych branżach. Dodatkowo w inteligentnej produkcji mają być wdrożone zrównoważone praktyki ekologiczne oraz robotyka i cyfryzacja.

Zdobywanie władzy nad światem przy pomocy edukacji

Tomasz Kowalski przedstawił system edukacji w Chinach jako jeden z najbardziej wymagających na świecie. Dzieci uczą się tam średnio 13 godzin każdego dnia w tygodniu, a oprócz tego mają zajęcia w weekendy. Bardzo dużo czasu poświęcają przedmiotom ścisłym, jak matematyka, fizyka, a nawet astrofizyka. Analizują zjawiska na podstawie rzeczowych informacji, wyciągają wnioski i zadają wnikliwe pytania. Uczone są współpracy. Już 4-5 latki w nauczaniu wczesnoszkolnym robią to np. na lekcjach w-f, kiedy ustawiają się w krąg i odbijają piłkę synchronicznie. Piłka cały czas jest w ruchu, a dzieci przemieszczają się przejmując ją od sąsiada. Niektóre ćwiczenia odbywają się z dwiema piłkami. Celem takich zajęć jest pokazanie dzieciom, że sukcesu nie osiąga się pojedynczo, tylko działając w grupie.

Ciekawe jest też wyznaczanie zadań i pokazywanie dzieciom sposobu ich samodzielnego wykonania. Przykładowo, jeśli dziecko w wieku 6 lat ma zbudować karmnik dla ptaków, to rozpoczyna pracę od zrobienia planu działania. Przygotowuje listę, gdzie określa cel, czas realizacji, ilość potrzebnych elementów oraz plan komunikacji. Począwszy od osoby, którą ma poinformować o rozpoczęciu projektu, przez pozyskanie funduszy i kolejne etapy wykonania, po zakończenie i złożenie raportu komuś, kto oceni wynik. Wyznacza też osobę nadzorującą prace. Jest jednoosobowym zespołem, który musi sobie poradzić z określonym zadaniem. Z takich zadań bowiem może składać się większy projekt, gdzie każdy element układanki powinien wskoczyć na właściwe miejsce.

Kultura pracy – 996

–Dzieciom od samego początku wpajany jest szacunek do nauczyciela, co przekłada się później na kulturę pracy. Ów szacunek, połączony z guanxi, czyli budowaniu struktury relacyjnej, odbija się na sumienności i zaangażowaniu pracowników, którzy pilnują się nawzajem, aby zespół odniósł sukces. Nie ma związków zawodowych, ale jest bardzo duże poczucie kolektywizmu. Jeśli jest to konieczne, warunki pracy mogą zostać ulepszone właśnie poprzez użycie argumentu silnych lokalnych więzi i relacji.

Chińska kultura pracy 996 oznacza pracę od godziny 9:00 do 21:00, sześć dni w tygodniu. Jak zauważył podczas wykładu Tomasz Kowalski, dla wielu chińskich pracowników jest to zupełnie naturalny rytm pracy. Co więcej, zdarza się, że jeśli fabryka nie jest w stanie zapewnić im przynajmniej 12-godzinnego dnia pracy, szukają zatrudnienia gdzie indziej. Aby zrekompensować długi czas pracy, powszechnie praktykuje się krótkie drzemki regeneracyjne lub medytacje, które pomagają pracownikom utrzymać energię i koncentrację przez cały dzień.

Pensje wcale nie takie niskie

– W 2024 roku minimalne wynagrodzenie za 8-godzinną pracę w fabryce EMS wynosiło w przeliczeniu na złotówki ok. 1400-1500 zł. Warto zauważyć, że w Chinach płaca minimalna jest definiowana jako wynagrodzenie podstawowe, które nie obejmuje dodatków za nadgodziny, pracę w nocy, w trudnych warunkach czy innych świadczeń przewidzianych w prawie pracy. W większości regionów płaca minimalna uwzględnia składki na ubezpieczenie społeczne oraz fundusz mieszkaniowy płacone przez pracowników, co oznacza, że faktyczne wynagrodzenie netto może być niższe od podanej stawki brutto. Bywa więc, iż pracownicy linii produkcyjnych zarabiają stawki netto, które są niemal identyczne z tymi, do których przyzwyczailiśmy się w Polsce. Prawo chińskie mocno chroni pracownika. W fabryce NKI są trzy dormitoria, z których dwa przeznaczone są dla pracowników fizycznych i mogą pomieścić ok. 700 osób. W jednym pokoju, o powierzchni ok. 25 m2, mieszkają cztery osoby. W dormitorium przeznaczonym dla inżynierów pokoje są dwuosobowe, a pracownicy biurowi mają do dyspozycji pokoje jednoosobowe – poinformował Tomasz Kowalski.

Księżycowy Nowy Rok i dzieci w fabrykach

– Podczas Święta Wiosny (春节, pinyin: Chūnjié), znanego u nas jako Chiński Nowy Rok, pracownicy masowo wracają do swoich rodzinnych miast, co powoduje poważne braki kadrowe w fabrykach. Niektóre zakłady mogą stracić nawet 30-50% pracowników, którzy nie wracają po świętach, szukając lepiej płatnej pracy bliżej domu.

Aby zminimalizować problemy kadrowe, fabryki stosują różne strategie, takie jak premie za powrót po świętach, zwiększone wynagrodzenia, a także masową rekrutacja nowych pracowników. W przeszłości ujawniono przypadki nielegalnego zatrudniania nieletnich, jednak zgodnie z chińskim prawem pracy minimalny wiek zatrudnienia wynosi 16 lat. Pracodawcy nie mogą legalnie zatrudniać 14-latków, a wykrycie takich praktyk skutkuje sankcjami prawnymi.

W niektórych przypadkach szkoły zawodowe organizują staże dla uczniów powyżej 16. roku życia w fabrykach, ale są one nadzorowane przez odpowiednie instytucje. Uczniowie mogą pracować w ograniczonym wymiarze godzin i muszą otrzymywać wynagrodzenie zgodnie z przepisami.

– Podczas obchodów Święta Wiosny wiele firm w Chinach organizuje uroczyste obiady dla swoich pracowników jako wyraz wdzięczności za ich pracę. W Grupie NKI zatrudnionych jest 3,7 tysiąca osób, które biorą udział w tych wydarzeniach. Jednym z tradycyjnych elementów takiej uroczystości jest wręczanie gotówkowych nagród, często w czerwonych kopertach (hongbao, 红包), które symbolizują dobrą wróżbę i pomyślność. Nagrody te są przyznawane za osiągnięcia zawodowe. Mają zachęcić pracowników do powrotu do pracy po świętach. Długość urlopu podczas Święta Wiosny zależy od stażu pracy i polityki danej firmy. Standardowo wynosi on około 10 dni, jednak w tym okresie Chińczycy korzystają także z oficjalnych dni wolnych, które są częścią kalendarza świąt państwowych – zapewnił Tomasz Kowalski.

System medyczny

System ubezpieczeń społecznych w Chinach obejmuje zarówno ubezpieczenie zdrowotne, jak i emerytalne. Pracodawcy są zobowiązani do opłacania składek na te ubezpieczenia, przy czym część składki jest potrącana z wynagrodzenia pracownika. Po opłaceniu składek pracownik otrzymuje kartę ubezpieczenia zdrowotnego, która umożliwia korzystanie z usług medycznych w ramach systemu opieki zdrowotnej.

W ostatnich latach system ten przeszedł w Chinach znaczące reformy, mające na celu objęcie ubezpieczeniem jak największej części populacji. Według dostępnych danych, około 95% obywateli posiada co najmniej podstawowe ubezpieczenie zdrowotne.
Niemniej jednak, w 2022 roku odnotowano spadek liczby osób objętych państwowym systemem ubezpieczeń zdrowotnych o 19 milionów. Głównymi przyczynami tego zjawiska były rosnące składki, dodatkowe opłaty oraz spadające dochody gospodarstw domowych, co sprawiło, że wielu mieszkańców, zwłaszcza z obszarów wiejskich i pracowników migrujących, nie było stać na opłacanie ubezpieczenia.

– System emerytalny w Chinach składa się z trzech filarów: podstawowego ubezpieczenia emerytalnego dla pracowników przedsiębiorstw, zakładowych programów rent dożywotnich oraz indywidualnych planów emerytalnych. Wiek emerytalny wynosi 60 lat dla mężczyzn i 55 lat dla kobiet (50 lat na stanowiskach robotniczych). Jednak ze względu na starzejącą się populację, planowane jest stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego.

W związku z powyższym, choć system ubezpieczeń społecznych w Chinach obejmuje szeroką część populacji, istnieją wyzwania związane z jego finansowaniem oraz dostępnością dla wszystkich obywateli.

System ochrony zdrowia dzieli składkę na dwie części:

• Pierwsza połowa trafia do ogólnego systemu opieki zdrowotnej i pokrywa koszty leczenia w placówkach publicznych.
• Druga przypisana jest bezpośrednio do konta ubezpieczonego i może być wykorzystywana na jego potrzeby.

Karta ta pełni także funkcję bankową, ponieważ jest powiązana z dwoma oddzielnymi kontami:

• Pierwsze umożliwia wydatki osobiste, np. płatność za posiłki czy zakupy.
• Drugie przeznaczone jest na zakup leków oraz pokrycie innych wydatków medycznych w placówkach służby zdrowia.

Podatki – jakie niskie!

System podatkowy w Chinach jest złożony i obejmuje różne rodzaje podatków, zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym. Przykładowo, podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) jest progresywny i wynosi od 3% do 45%, w zależności od wysokości dochodu. Dla dochodów miesięcznych od 1 501 RMB do 4 500 RMB stawka wynosi 10%, od 4 501 RMB do 9 000 RMB – 20%, a dla dochodów powyżej 80 000 RMB – 45%.

Co ważne zaznaczenia, zdarzają się sytuacje w których firmy, odpowiednio rozpoznawalne na rynku chińskim, negocjują stawki podatkowe.

Podatek od wartości dodanej (VAT) wynosi 13% na dobra konsumenckie, z obniżoną stawką 9% na niektóre produkty, takie jak żywność i książki . Podatek dochodowy od przedsiębiorstw wynosi 25% zarówno dla firm krajowych, jak i zagranicznych

Tomasz Kowalski zauważył, że standard życia w Chinach wyraźnie rośnie. Wspomniał o coraz liczniejszej klasie średniej, która osiąga coraz wyższe dochody. Zwrócił również uwagę na to, że choć nieruchomości nie są tam własnością prywatną, ich wartość i komfort stale się zwiększają. Podkreślił także, że rząd intensywnie inwestuje w rozwój infrastruktury, budując drogi, szkoły, atrakcje turystyczne, parki oraz sztuczne jeziora, co dodatkowo wpływa na poprawę warunków życia mieszkańców.

Podsumowując, stwierdził, że model zarządzania państwem w Chinach pokazuje ich pragmatyczne podejście do kapitalizmu, czyniąc z kraju fabrykę milionerów.

Wszystkie prezentowane slajdy pochodzą z wykładu Tomasza Kowalskiego podczas Forum Elektroniki Polskiej 2024