Produkcja dla armii – jak zakład produkcyjny z dowolnego sektora może wejść na rynek obronności

Zwiększone zapotrzebowanie na sprzęt wojskowy, amunicję oraz technologie podwójnego zastosowania powoduje, że przedsiębiorstwa produkcyjne z różnych branż analizują możliwość rozszerzenia działalności o sektor obronny. Wejście w ten obszar nie oznacza konieczności całkowitej zmiany profilu. W wielu przypadkach wystarczające jest dostosowanie procesów, organizacji zakładu lub oferty produktowej. Sektor obronny charakteryzuje się jednak podwyższonym poziomem regulacji prawnych, wymogów jakościowych oraz rygorystycznymi zasadami bezpieczeństwa, które należy uwzględnić już na etapie planowania transformacji lub dywersyfikacji produkcji.

W praktyce nie jest konieczne przestawienie produkcji cywilnych komponentów na wytwarzanie gotowych wyrobów militarnych. Zakłady mogą uczestniczyć w łańcuchu dostaw, produkując podzespoły, elementy lub części wykorzystywane następnie przez podmioty integrujące systemy wojskowe.

Czy planowana produkcja wymaga koncesji?

Pierwszym etapem analizy powinno być ustalenie, czy planowana produkcja będzie podlegać obowiązkowi koncesyjnemu. Koncesja jest wymagana w przypadku wytwarzania wyrobów przeznaczonych bezpośrednio na potrzeby wojska lub służb, zaprojektowanych specjalnie do zastosowań militarnych. Produkcja komponentów o charakterze cywilnym, nawet jeśli finalnie trafiają one do systemów wojskowych, nie zawsze podlega koncesjonowaniu.

Granica ta bywa jednak płynna. Przykładowo, rozpoczęcie produkcji umundurowania wojskowego przez zakład odzieżowy oznacza konieczność uzyskania koncesji oraz spełnienia wymogów resortowych. Z kolei standardowe elementy techniczne, takie jak śruby, uszczelki czy obudowy, co do zasady nie są kwalifikowane jako wyroby wojskowe, o ile na danym etapie nie stanowią produktu o samodzielnym przeznaczeniu militarnym. Przed podjęciem decyzji o modyfikacji linii produkcyjnych zasadny jest audyt koncesyjno-prawny.

Systemy jakości i wymagania AQAP

Uzyskanie koncesji nie jest wystarczające do rozpoczęcia działalności w sektorze obronnym. Kluczowe znaczenie ma dostosowanie procesów produkcyjnych do norm AQAP, czyli standardów jakości obowiązujących w NATO. Obejmują one m.in. pełną identyfikowalność komponentów, kontrolę pochodzenia materiałów, zarządzanie dokumentacją oraz zapewnienie ciągłości i niezawodności dostaw.

Certyfikacja AQAP jest często warunkiem formalnym współpracy z podmiotami wojskowymi i jednocześnie istotnym sygnałem dla partnerów biznesowych, że zakład spełnia wymagania jakościowe właściwe dla branży obronnej. Warto przy tym podkreślić, że przedsiębiorstwo nie musi być bezpośrednim dostawcą dla armii – udział w rynku możliwy jest również poprzez dostawy do większych podmiotów realizujących kontrakty wojskowe.

Modernizacja maszyn i ograniczenia kontraktowe

Rozpoczęcie produkcji na potrzeby sektora obronnego często wiąże się z koniecznością modernizacji maszyn, systemów sterowania lub oprogramowania. Należy przy tym uwzględnić, że samodzielna ingerencja w urządzenia objęte gwarancją lub licencjonowanym oprogramowaniem może prowadzić do utraty uprawnień gwarancyjnych lub naruszenia praw własności intelektualnej.

Przed wprowadzeniem zmian konieczne jest uzyskanie zgód producentów lub integratorów, co zazwyczaj wymaga zawarcia stosownych aneksów umownych. Alternatywą jest powierzenie modernizacji dotychczasowemu dostawcy lub wyspecjalizowanemu integratorowi posiadającemu doświadczenie w projektach obronnych. Błędnie przeprowadzona modernizacja może bowiem utrudnić certyfikację produktów lub zakłócić stabilność procesu produkcyjnego, co ma bezpośrednie skutki kontraktowe.

Magazynowanie i zabezpieczenie produktów

Część produktów wojskowych podlega szczególnym wymogom w zakresie magazynowania. Może to oznaczać konieczność uzyskania dodatkowych opinii właściwych służb, takich jak Państwowa Straż Pożarna czy inspekcja sanitarna, oraz wdrożenia procedur zapewniających bezpieczeństwo ludzi i mienia.

Równolegle istotne znaczenie ma bezpieczeństwo cyfrowe zakładu. Systemy sterowania produkcją oraz infrastruktura IT muszą być zabezpieczone przed incydentami cybernetycznymi, które w przypadku sektora obronnego mogą prowadzić do długotrwałego wstrzymania produkcji. Wymagania te powinny być odpowiednio uregulowane w umowach z dostawcami technologii i usług.

Bezpieczeństwo informacji i świadectwo bezpieczeństwa przemysłowego

Uczestnictwo w projektach obronnych często wiąże się z dostępem do informacji niejawnych, co wymaga uzyskania świadectwa bezpieczeństwa przemysłowego. Procedura ta potwierdza zdolność przedsiębiorstwa do ochrony informacji o określonym poziomie klauzuli i obejmuje zarówno ocenę organizacyjną, jak i techniczną.

Proces uzyskania świadectwa jest wieloetapowy i czasochłonny, dlatego powinien być uwzględniony już na wczesnym etapie planowania. Brak świadectwa może skutecznie uniemożliwić udział w postępowaniach przetargowych lub realizację kontraktów obronnych.

Przemysł 4.0 a wymagania sektora obronnego

Rozwiązania Przemysłu 4.0 opierają się na intensywnej wymianie danych pomiędzy maszynami i systemami IT. W sektorze obronnym rodzi to dodatkowe wyzwania związane z ochroną informacji wrażliwych. Konieczne jest znalezienie kompromisu pomiędzy automatyzacją a wymogami bezpieczeństwa, co może wpływać m.in. na zakres postanowień NDA oraz sposób przetwarzania danych produkcyjnych.

Finansowanie transformacji i instrumenty wsparcia

Transformacja zakładu pod kątem produkcji obronnej wiąże się z istotnymi nakładami inwestycyjnymi. Jednocześnie obowiązujące regulacje umożliwiają korzystanie z nowych instrumentów wsparcia, w tym pomocy publicznej dla producentów broni i amunicji, ulg podatkowych oraz programów krajowych i unijnych, takich jak SAFE, EDF czy EDIP.

Podsumowanie

Wejście do sektora obronnościowego jest procesem wieloetapowym, obejmującym analizę obowiązków koncesyjnych, dostosowanie linii produkcyjnych, wdrożenie systemów jakości, zabezpieczenie informacji oraz przygotowanie infrastruktury technicznej i magazynowej. Choć proces ten jest złożony, odpowiednie przygotowanie prawne i techniczne pozwala zakładom produkcyjnym uzyskać dostęp do stabilnego i długoterminowego rynku.