Do Urzędu Patentowego RP rokrocznie wpływa około 4 tys. wniosków o udzielenie patentu na wynalazek i wzór użytkowy. Najwięcej, bo blisko połowa zgłoszeń, pochodzi od podmiotów sektora gospodarki. Drugie wysokie miejsce zajmują wnioski o ochronę patentową, składane przez szkoły wyższe i to one najczęściej, bo w ok. 70% przypadków, rozpatrywane są pozytywnie. Dla porównania, firmom patent udzielany jest średnio na co drugi zgłoszony wynalazek. Jak wskazują specjaliści od ochrony własności intelektualnej ta statystyka mogłaby wyglądać lepiej, gdyby zgłaszający korzystali z profesjonalnego wsparcia i odpowiednio opisywali swoje rozwiązania. Oto przykłady dobrych praktyk oraz wskazówki, jak polskie firmy mogą chronić swoje nowatorskie projekty i dlaczego warto to robić.

W 2022 roku do Urzędu Patentowego RP (UPRP) wpłynęło łącznie w trybie krajowym i międzynarodowym 3995 zgłoszeń wynalazków (3322) i wzorów użytkowych (673), wskazuje ostatni roczny raport UPRP. Najwięcej, bo 3240 wniosków dotyczy ochrony polskich wynalazków. Jak wygląda ocena takiego zgłoszenia i kto może liczyć na patent? Aby go otrzymać należy spełnić wymogi formalne i merytoryczne. Zacznijmy jednak od tego czym jest wynalazek w ujęciu prawnym i co daje twórcom patent.

Artur Frankiewicz, dyrektor Działu Rozwoju i Produkcji Urządzeń IoT w firmie AIUT

Patent na innowacyjne rozwiązania

Ochrona praw własności intelektualnej i przemysłowej służy wspieraniu innowacyjności, a co za tym idzie wspiera rozwój gospodarczy państwa. To ważny czynnik, który ma zachęcać twórców oraz przedsiębiorców do kreacji i inwestowania w nowe rozwiązania. Opatentować można wynalazek, czyli techniczne rozwiązanie jakiegoś problemu. Jeśli firma posiada patent na konstrukcję urządzenia, maszyny lub konkretny sposób wytwarzania produktu, może zmonopolizować rynek. W praktyce oznacza to, iż taki wynalazca może zabronić innym uczestnikom rynku wykorzystywać chronione patentem rozwiązanie, w tym zakazać jego stosowania, produkcji czy sprzedaży przez inne podmioty. Trzeba przy tym pamiętać, że patent jest ograniczony terytorialnie i czasowo. Ochrona wynalazku trwa maksymalnie 20 lat i należy ją regularnie przedłużać w tak zwane „urodziny patentu”, czyli w rocznicę daty zgłoszenia wniosku. Patent jest również formą majątku, który może być dziedziczony lub sprzedany.

Proste wynalazki najlepsze

Najlepsze są proste rozwiązania. Poniekąd ta reguła dotyczy też wynalazków, które mogą być chronione patentem, jeśli spełniają wymogi ustawowe, czyli „są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania”. Warto podkreślić, że za pojęciem własności intelektualnej, którą możemy chronić nie muszą kryć się wyłącznie wiekopomne dzieła. Ten mit należy obalić. Chronić możemy nawet bardzo proste rozwiązanie, pod warunkiem, że faktycznie ma ono cechy innowacyjne, czyli powstało w wyniku pracy twórczej i nie weszło do tej pory do domeny wiedzy powszechnej, czyli nie zostało dotąd ujawnione. Mogą to być wynalazki, które usprawniają i przyspieszają pracę lub zwiększają skalę zastosowań już istniejących urządzeń czy procesów. Jak może to wyglądać w praktyce pokazał największy polski integrator systemów automatyki przemysłowej, który oprogramował znane od lat na światowym rynku przełączniki do butli gazowych i opatentował to ulepszenie. Temat konstrukcji i budowy urządzenia – z pozoru wyeksploatowany, udało nam się przekuć w przewagę rynkową. Mechaniczne urządzenie zyskało nowy potencjał funkcjonalny i rozwiązanie otrzymało patent, dzięki czemu firma AIUT ma dziś monopol na jego wykorzystanie i udzielanie licencji innym. To poniekąd odpowiedź na pytanie dlaczego warto chronić wynalazki, wzory przemysłowe i znaki towarowe. Potwierdza to praktyka pracy w firmie inżynierskiej. W naszym przypadku rzetelnie podchodzimy do praw własności i zachęcamy do tego również inne firmy i osoby.

Założenia patentowe kluczowe

Zgłoszenie wniosku o udzielenie patentu nie jest oczywiście równoznaczne z jego otrzymaniem. To procedura, która trwa nawet kilka lat i jak pokazują statystyki w Polsce, najwięcej patentów przyznawanych jest na wynalazki zgłaszane przez uczelnie wyższe, a nie przez biznes. Przyczyny tego stanu rzeczy mogą być naprawdę różne i wcale nie oznacza to, że dany wynalazek nie jest innowacyjny – być może wniosek o ochronę został wadliwie skonstruowany i łatwo było pewne aspekty podważyć. Dlatego warto rozważać w tym zakresie profesjonalne doradztwo i nadzorowanie procedury uzyskiwania ochrony powierzyć osobom zajmującym się tym zawodowo. Porównałbym to do sytuacji, kiedy bardzo nam zależy na wygranym procesie w sądzie, ale nie korzystamy z wiedzy i doświadczenia kancelarii prawnej, tylko liczymy na własne umiejętności. Czasem to za mało by osiągnąć sukces, a chodzi przecież o naszą własność intelektualną i związaną z nią wartość. Jeśli ktoś chce ją chronić prawem, polecam się do tego przygotować. Ważna jest konstrukcja wniosku patentowego. Prezentowany w nim wynalazek musi spełniać kryteria ustawowe a także zapewniać właściwy zakres ochrony. Patent musi być skuteczny, a żeby tak się stało, musimy odpowiednio sformułować we wniosku zastrzeżenia patentowe, czyli syntetyczną definicję tego, czym jest i jak działa nasz wynalazek. Mówiąc wprost, należy to zrobić w taki sposób, aby patentu nie dało się obejść. Zbyt ogólne zastrzeżenia mogą nie zapewnić nam zgody na ochronę. Zbyt szczegółowe natomiast – dają pole np. do stosowania zamienników i obejścia patentu. Tu liczy się doświadczenie wnioskodawcy.

Po co firmom patent?

W jaki sposób posiadanie patentu może pomóc firmom w umacnianiu pozycji rynkowej i zdobywaniu nowych klientów? Podpowiem z perspektywy firmy, która chroni swoje wynalazki m.in. w Polsce, USA, Australii, Chinach i Brazylii. Co dzięki temu zyskaliśmy? Przede wszystkim umocniliśmy swoją pozycję dostawcy technologii. Patent jest najlepszym potwierdzeniem faktu, iż jego właściciel był pierwszym podmiotem wprowadzającym dane rozwiązanie na rynek. To dość oczywiste stwierdzenie ma jednak głębsze znaczenie. Jeśli na rynku pojawią się rozwiązania naruszające nasze prawo wyłączne do wynalazku to patent jasno wskazuje, kto gra fair a kto nie. Na wielu zagranicznych rynkach to ważne wskazanie. Posiadanie przez nas zgłoszeń patentowych uwiarygadnia pozycję firmy i buduje zaufanie klientów i partnerów. Z drugiej strony weryfikuje to również stronę zamawiającą, która z pełną świadomością wybiera dostawcę rozwiązania. W tym miejscu warto jeszcze wspomnieć, iż patenty mogą być pomocne w przypadku, kiedy na danym rynku firma nie zbudowała jeszcze struktur i nie jest szeroko rozpoznawalna. Posiadanie patentów na naszą technologię uwiarygadnia nas jako producenta i dostawcę rozwiązania. Ma to znaczenie m.in. na rynkach egzotycznych, gdzie na początku firma technologiczna jest weryfikowana właśnie m.in. poprzez posiadane patenty. Odpowiedni patent może też posłużyć jako wytrych biznesowy. Oto przykład. W niektórych regionach na świecie spotykamy się z ograniczeniami w stosowaniu naszych rozwiązań właśnie przez inne prawa wyłączne (zwłaszcza patenty). Tak było na rynku USA, gdzie początkowo nie mogliśmy sprzedawać naszych rozwiązań dedykowanych branży LPG ze względu na konflikty patentowe. Rozmowy z dużym producentem poziomowskazów do zbiorników LPG, z którym chcieliśmy nawiązać współpracę, nie przynosiły efektu. Nie udało nam się nawet sprowokować merytorycznej dyskusji na temat możliwości użycia (za opłatą) patentu producenta zbiorników. Dalego zmieniliśmy podejście. Złożyliśmy swoje własne zgłoszenie patentowe bazujące na obecnym chronionym rozwiązaniu niejako rozszerzając jego funkcjonalność. Patent uzyskaliśmy, a pokazując, iż mamy odpowiednie kompetencje i potrafimy grać fair zostaliśmy zaproszeni do rozmów. Finalnie przeszliśmy do bardzo ścisłej i trwałej współpracy, i to za sprawą jednego zgłoszenia patentowego.

Najlepsza weryfikacja czystości patentowej

Często wprowadzając nowe technologie na rynek, zwłaszcza w nowych dla firmy obszarach, stoimy przed problemem badania czystości patentowej. Sam proces jest długotrwały i bardzo kosztowny, a przeszukanie wszystkich baz krajowych jest po prostu nierealne. Dlatego to procedura, której zawsze towarzyszy pewna doza niepewności czy wprowadzane przez nas rozwiązanie jest w pełni „czyste”. W tym miejscu często część środków, które poświęcilibyśmy na badanie czystości, inwestujemy w wykonanie własnego zgłoszenia patentowego. Jedna z kluczowych cech wynalazku, którą weryfikuje urząd patentowy przed publikacją i udzieleniem patentu jest element nowości. W takim wariancie urząd ten wykonuje badanie czystość. Europejski Urząd Patentowy zatrudnia blisko 4 tys. ekspertów z wszystkich dziedzin nauki, których podstawowym zadaniem jest przeglądanie wniosków i baz patentowych. Trudno wyobrazić sobie lepszy podmiot weryfikujący czystość naszego rozwiązania. Za każdym razem po uzyskaniu opinii eksperta EPO w danym obszarze jesteśmy zaskoczeni poziomem wiedzy technicznej i zrozumieniem tematu. Ciężko się temu dziwić przy tak dużej specjalizacji ekspertów działających w urzędach patentowych.

Egzekwowanie opłat licencyjnych

W obszarze projektowania rozwiązań IoT jako dostawca często działamy w modelu OEM. Oznacza to, iż opracowujemy kompletne projekty danego produktu, dbamy o jego wytworzenie, certyfikację, utrzymanie, jednak produkt pozostaje własnością naszego klienta. Również pod jego marką jest produkowany i sprzedawany. Działając w modelu OEM często produkt zawiera część naszej technologii, na którą udzielamy odpłatnej licencji. Na etapie negocjacji projektowych spotykamy się z pytaniami, dlaczego jeśli klient płaci za projekt w modelu OEM, to dodatkowo musi później uiszczać opłaty licencyjne. Tutaj bardzo dobrze sprawdza się również wydzielenie i jasne określenie naszej własności intelektualnej, która dodatkowo chroniona jest prawem wyłącznym. Zazwyczaj wskazanie, iż opłata licencyjna związana jest z prawem korzystania ze wskazanych patentów zwartych w rozwiązaniu ucina dalsze dyskusje. Natomiast w dalszej fazie życia produktu, w przypadku braku uiszczania opłat licencyjnych, daje to firmie dużo lepszą pozycję do egzekwowania należności.

Patent jest również niezbędnym narzędziem ochrony w przypadku transferu technologii na inne rynki. Często dokonujemy transferu know-how procesu produkcji oferowanych przez nas produktów na zagraniczne rynki. Mowa tu np. o elektronicznych rejestratorach do liczników wody i gazu. Jako przykład mogę podać transfer produkcji z Europy do Indii, którego powodem jest utrzymanie opłacalności ekonomicznej na tamtejszym rynku. Przenosząc produkcję zachowujemy prawo do egzekwowania opłat licencyjnych z produkcji urządzeń. W kolejnym kroku rozpoczynamy procedurę patentową lokalnie.

Ujawniasz? Nie opatentujesz

Ochrona IP (ang. Intellectual Property, czyli własność intelektualna) jest potwierdzeniem statusu i wartości firmy na arenie międzynarodowej. Jej brak uważa się za zaniedbanie, na które firmy nie powinny sobie pozwolić, z uzyskaniem ochrony nie należy też zwlekać. O ochronę patentową nie można bowiem ubiegać się w dowolnym momencie. Jeśli szczegóły naszego rozwiązania zostały udostępnione publicznie (np. przez opisanie rozwiązania w internecie lub wprowadzenie go na rynek), to takie rozwiązanie nie może już zostać opatentowane. Nie ma też możliwości uzupełnienia raz złożonego zgłoszenia wynalazku.

Szczegółowe informacje na temat procedury patentowej dostępne są na stronie internetowej polskiego Urzędu Patentowego pod adresem www.uprp.gov.pl. Urząd odpowiada również na pytania zainteresowanych ochroną własności intelektualnej.

AIUT jest największym polskim integratorem automatyki przemysłowej. Od ponad 30 lat firma dostarcza na globalny rynek zrobotyzowane linie i stanowiska produkcyjne, zaawansowane systemy automatyki, elektryki przemysłowej i IT oraz inteligentne rozwiązania IoT do zdalnego opomiarowania paliw i mediów. Ponadto spółka specjalizuje się m.in. w zakresie systemów inteligentnej analizy danych oraz budowie autonomicznych systemów intralogistycznych.

Firma posiada oddziały na najważniejszych światowych rynkach, a rozwiązania AIUT pracują m.in. w przemyśle motoryzacyjnym, cementowo-wapienniczym, energetycznym, paliwowym, wydobywczym, a także w hutnictwie i metalurgii, branży meblowej, spożywczej oraz papierniczej. Dotychczas firma zrealizowała przeszło 4500 projektów w ponad 70 krajach.