Nowoczesne technologie – od pojazdów elektrycznych i turbin wiatrowych po układy scalone wykorzystywane w sztucznej inteligencji – opierają się na surowcach krytycznych: półprzewodnikach, metalach akumulatorowych i pierwiastkach ziem rzadkich. W obliczu rosnącego zapotrzebowania i ryzyka przerw w dostawach, Europa intensywnie rozwija technologie odzysku tych materiałów.

Ambitny plan dla europejskiego bezpieczeństwa surowcowego

W marcu 2025 r. Komisja Europejska ogłosiła finansowanie 47 projektów dotyczących surowców strategicznych. Dziesięć z nich koncentruje się na recyklingu surowców krytycznych – głównie litu, niklu, kobaltu, grafitu i manganu używanych w akumulatorach oraz pierwiastków ziem rzadkich stosowanych w produkcji magnesów. Projekty te mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia ambitnego celu: do 2030 r. 25% zapotrzebowania UE na surowce strategiczne ma być zaspokajane poprzez recykling.

Odpowiedź na chińskie ograniczenia eksportowe

Rozwój europejskich technologii odzysku surowców wynika z konieczności. Od 2024 r. Chiny wprowadzają coraz więcej globalnych ograniczeń eksportowych. W grudniu 2024 r. zakazano eksportu do USA rud antymonu, galu i germanu. Na początku 2025 r. dodano ograniczenia dotyczące wolframu, telluru, bizmutu, molibdenu i indu – materiałów kluczowych dla przemysłu obronnego i produkcji przemysłowej. Szczególnie niepokojące są ograniczenia eksportu telluru, które mogą zaburzyć globalny rynek cienkowarstwowych ogniw fotowoltaicznych CdTe, ponieważ w 2024 r. 30-40% światowej produkcji telluru pochodziło z Chin.

Obiecujące europejskie projekty

Pomimo ograniczeń, w Europie rozwijane są zaawansowane technologie odzysku:

• Francuski projekt Caremag do 2027 r. ma osiągnąć zdolność przetwarzania do 2000 ton magnesów ziem rzadkich rocznie, wykorzystując technologię hydrometalurgii i ekstrakcji rozpuszczalnikowej.
• Niemiecka firma HyProMag rozwija krótkopętlową technologię przetwarzania wodoru, która docelowo umożliwi przetwarzanie do 500 ton magnesów spiekanych rocznie.

Prognozuje się, że do 2040 r. z produktów wycofanych z eksploatacji i odpadów będzie odzyskiwanych ponad 10 000 ton pierwiastków ziem rzadkich rocznie.

Kluczowy recykling baterii

Rozwój recyklingu akumulatorów litowo-jonowych będzie decydujący dla osiągnięcia europejskich celów. W 2025 r. łączna zdolność recyklingowa baterii w Europie osiągnęła poziom 145 kiloton. Technologie hydrometalurgiczne mają przewagę nad pirometalurgicznymi ze względu na niższe zapotrzebowanie na energię i większą efektywność w odzysku materiałów. W perspektywie dekady zużyte baterie z pojazdów elektrycznych będą stanowić rosnące źródło surowca do recyklingu, choć w krótkim okresie dominować będzie odpad produkcyjny.

Istniejące sukcesy recyklingu

Są już pierwsze sukcesy w odzysku surowców krytycznych:

• Metale z grupy platynowców (pallad, platyna, iryd) są rutynowo odzyskiwane z zużytych katalizatorów. Ich wysoka wartość (ponad 10 000 USD/kg) czyni recykling ekonomicznie opłacalnym.
• Recykling germanu z soczewek optycznych odpowiada za około 20% globalnej produkcji rocznej tego pierwiastka. Koncentracja germanu w aplikacjach optoelektronicznych ułatwia separację odpadów i zwiększa efektywność odzysku.

Wyzwania na przyszłość

Do 2030 r. w Europie ma zostać uruchomiona dodatkowa zdolność odzysku dziesiątek tysięcy ton metali z akumulatorów Li-ion i pierwiastków ziem rzadkich. Ostatnim wyzwaniem będzie stworzenie efektywnych systemów zbiórki i separacji odpadów oraz produktów wycofanych z eksploatacji, które umożliwią ekonomiczny recykling materiałów krytycznych.

Odzysk surowców krytycznych w Europie to już nie kwestia „czy”, lecz „kiedy”.

Źródło: Na podstawie analizy dr. Jacka Howleya, analityka technologicznego w IDTechEx, marzec 2025 r.